HARF         : Ağzımızdan çıkan seslerin yazıdaki işaretlerine HARF denir.

ALFABE   : Bir dilde bulunan harflerin tümüne birden ALFABE denir. Türk alfabesinde
29 tane harf vardır.


                      Bunlar   : a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z'dir.
Bugün kullandığımız alfabe yeni Türk alfabesidir. Yeni Türk alfabesi 1 Kasım 1928 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün Harf Devrimi'ne uygun olarak TBMMtarafından kabul edilip yürürlüğe konmuştur.

ALFABETİK SIRA

                      Sözcükler sözlüklerde, yazım kılavuzlarında, ansiklopedilerde vs. harflerin
alfabemizdeki sırasına göre yer alır. Sürekli olarak kullandığımız bu kaynaklardan kolay ve süratli bir şekilde yararlanmak için, harflerimizi alfabedeki sırasına göre öğrenmemiz gerekir.

                      Sözcüklerin alfabetik sıralaması, ilk harften başlanarak sözcüğü oluşturan
harflerin alfabedeki sırasına göre yapılır.

                      Bu konuyu örneklerle açıklayalım:
ÖRNEK 1: " balık, olta, sera, çubuk " sözcüklerini alfabetik sıraya ( sözlük sırasına ) göre
sıralayalım.

                      Sözcüklerin birinci harflerine bakarız. Bu sözcüklerin birinci harfleri:
" b, o, s, ç "dir. Bu harflerin içerisinde, alfabedeki sıraya göre en önce gelen " b " harfidir. Bundan dolayı sıralamada en önce gelen sözcük " balık " olur.

                      İkinci sırada gelen harf " ç " harfidir.
Bundan dolayı " çubuk " sözcüğü ikinci sırada yer alır. Yine bu kurala göre, bu kelimelerin arasında " o " harfi ile başlayan "olta" sözcüğü üçüncü sırada yer alır.

                      " s " harfi ise alfabe sırasında en sonda yeralır. Bundan dolayı " sera " sözcüğü
en sonda yer alır.

ÖRNEK 2: " balta, boya, bilek, beşik " sözcüklerini sözlük sırasına koyalım.

                     Önce sözcüklerin birinci harflerine bakarız. Bu sözcüklerin tümünün birinci harfleri " b " dir. Durum böyle olduğu için ikinci harflerine bakarız. İkinci harfler; "a, o, i, e " dir. İkinci harflerin içerisinde, alfabedeki sıraya göre en önce gelen " a " harfidir. Bundan dolayı sıralamada en önce gelen sözcük "balta " sözcüğü olur. Geriye kalan harflerden " e " harfi, ikinci sırada gelir. Bundan dolayı ikinci harfi " e " olan " beşik " sözcüğü sıralamada ikinci sırada yer alır. Yine ikinci harfi " i " olan " bilek " sözcüğü ise üçüncü ve aynı nedenle " boya " sözcüğü dördüncü sırada yer alır.

YAZILIŞLARINA GÖRE HARFLER:

1 . BUYÜK HARFLER : A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U,Ü, V,
Y, Z

2 . KÜÇÜK HARFLER :a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z

SES YOLUNDAN ÇIKIŞLARINA GÖRE HARFLER:

1 .   ÜNLÜ ( Sesli ) HARFLER       : Tek başına okunup, hece olabilen ve ünsüz harfleri seslendirmemize yardımcı olan harflerdir. Bunlar : " a, ı, o, u, e, i, ö, ü " dir.
       Sesli harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır:
       a) İnce sesliler: e, i, ö, ü
       b) Kalın sesliler: a, ı, o, u

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KURALI

      Türkçe sözcüklerin ilk hecelerindeki sesli harf kalın sesli ise diğer hecelerindeki sesli harfler de kalın olur. İlk hecedeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de kalın olur.
     Kısacası sözcüğün tüm sesli harfleri ya kalın, yada ince sesli olmalıdır. Bu kurala Büyük Ünlü Uyumu Kuralı ( BÜUK ) denir.
     Bu kural Türkçe'yi öteki dillerden ayıran temel bir kuraldır.

     ÖRNEK 1: " Çocuklarımız " sözcüğünü inceleyelim.
     Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " o, u, a, ı, ı " dır. Bu harflerin tümü kalın seslidir. Dolayısı ile BÜUK'na uyar. Türkçe bir sözcüktür.

      ÖRNEK 2: " Temizlikçi " sözcüğünü inceleyelim.
     Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " e, i, i, i " dir. Bu harflerin tümü ince seslidir. Dolayısı ile BÜUK'na uyar. Türkçe bir sözcüktür.

ÖRNEK 3: " Matematik " sözcüğünü inceleyelim.
Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " a, e, a, i " dir. Bu harflerin iki tanesi kalın, iki tanesi de ince seslidir. Bu sözcükte kalın ve ince sesli harfler bir arada bulunmaktadır. Dolayısı ile bu sözcük BÜUK'na uymaz. Türkçe bir sözcük değildir.

BÜUK'na AYKIRI DURUMLAR

1. " anne, kardeş, elma, kale, helva, hangi " gibi bazı sözcükler BÜUK'na uymadıkları halde Türkçe sözcükler olarak kabul edilirler. Bu sözcükler, zaman içinde değişikliğe uğrayarak BÜUK'na uymaz hale gelmişlerdir. Bu sözcüklerin esasları BÜUK'na uymaktadır.

Şimdiki hali	Esası
Anne	Ana
Kardeş	Kardaş
Elma	Alma
Kale	Kala
Helva	Halva
Hangi	Kangı

2.     Türkçe'de sözcüklere eklenen ekler, eklendikleri sözcüğün son hecelerine uyarak BÜUK'nı korurlar. Ancak bazı ekler, eklendikleri sözcüğün son hecesine uymayarak, sözcüğün BÜUK'na olan uygunluğunu da bozar.

         ÖRNEK:  - (i)yor    : İçiyor, geliyor, biliyor, dinlemiyor, söylüyor...
                           -ken        : Yaparken, koşarken, yazarken, okurken, dolaşırken...
                           -ki            : Akşamki, sabahki, okuldaki, yoldaki, onunki...
                           -leyin      : Akşamleyin, sabahleyin...
                           -daş        : Meslektaş, gönüldaş...
                           -(i)mtrak : Ekşimtrak, yeşilimtrak, mavimtrak...

3. Bazı bileşik sözcükler BÜUK'na uymazlar.
ÖRNEK: Hanımeli, Karadeniz, Atatürk, İlkokul, Güzelyurt, Taşkınköy...

*** Yabancı kökenli sözcüklerde BÜUK aranmaz.
*** Bileşik sözcüklerde BÜUK aranmaz.
*** Tek heceli sözcüklerde BÜUK aranmaz.
ÖRNEK: saz, dört, sert, bal, ev, yel, sel, yol,ak...

2 .   ÜNSÜZ ( Sessiz ) HARFLER : Tek başına okunamayan, hece olamayan ve ancak bir sesli harf yardımı ile seslendirebildiğimiz harflerdir. Bunlar: " b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z "dir.
       Ünsüz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır:
       a) Sert Ünsüzler: p, ç, t, k, s, ş, h, f
       b) Yumuşak Ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

        Sert ünsüz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır:
        i) Sürekli Sert Ünsüzler: s, ş, h, f
        ii) Süreksiz Sert ünsüzler: p, ç, t, k

        Yumuşak ünsüzler kendi aralarında iki kısma ayrılır:
        i) Sürekli Yumuşak Ünsüzler: ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
       ii) Süreksiz Yumuşak Ünsüzler: b, c, d, g

ÜNSÜZ HARFLERLE İLGİLİ KURALLAR

1.    SERT SÜREKSİZ HARFLERİN YUMUŞAMASI:
       Süreksiz sert ünsüz harflerle ( p, ç, t, k ) biten sözcükler, sesli harf veya sesli harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman sonlarındaki sert ünsüz harf yumuşayarak (b, c, d, g, ğ ) olur. BU kurala kısaca " sert sesizlerin yumuşaması " denir.

       ÖRNEK:

Çorap + -ın = Çorabın
Sarnıç + -a     = Sarnıca
Kağıt + -ın   = Kağıdın
Toprak + -a = Toprağın
Denk + -i = Dengi

NOT 1: Tek heceli bazı sözcükler bu kurala uymaz.
ÖRNEK: Süt, çöp, üst, tek, ak, ip, sırt, sap, kat, üç, saç, aç, suç, et...

NOT 2: Yabancı sözcükler bu kurala uymaz.
ÖRNEK: Hukuk, millet, illet, saat, ...

NOT 3: Özel isimlerin yazılışında bu kural geçerli deildir. sadece okunuşunda, söylenişinde geçerlidir.
ÖRNEK: " Ahmet'in " şeklinde yazarız ama, " Ahmed'in " şeklinde okur, söyleriz. ( Bu noktaya ' özel isimler ' konusunda detaylı olarak değineceğiz.

2.     ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ:
         Türkçe'de " p, ç, t, k, s, ş, h, f " harfleri ile biten sözcüklerden sonra, " c, d, g " harfleri ile başlayan ekler gelirse; ekin ilk harfi " ç, t, k " olur. Bu kurala yumuşak sessizlerin sertleşmesi, kısaca benzeşme denir.

ÖRNEK: Dolap + -cı   = Dolapçı
                 Ağaç + -dan = Ağaçtan
                 Dost + -ca    = Dostça
                 Tarak + -da = Tarakta
                 As + -gı         = Askı
                 Koş + -du    = Koştu
                 Sabah + -dan = Sabahtan
                 Yulaf + -dan   = Yulaftan

NOT: Bileşik sözcüklerde bu kural uygulanmaz.

HARFLERİMİZLE İLGİLİ ÖZELLİKLER

1 .   Türkçe sözcüklerin başında " ğ " harfi bulunmaz.

2 .   Türkçe sözcüklerin kökünde ikiz ünsüz harfler bulunmaz. Kullandığımız bazı sözcükler bu kurala uymaz. Bunlar Türkçe olmayıp, dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.
        ÖRNEK: Millet, Okka, Hiddet, Şiddet, İllet, Hürriyet, Zillet, Milliyet, Madde, Kuvvet... gibi

3 .   Türkçe sözcüklerin sonunda " b, c, d, g " harfleri bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe olmayıp, dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.

4 .   Türkçe sözcüklerde iki sesli harf yanyana bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe olmayıp, dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.
        ÖRNEK: Saat, Şair, Şiir, Fail, Aile, Fuar, Fuat, Dua, Suat, Veliaht, Faiz, Vaiz... gibi

5 .    Türkçe sözcüklerin başında iki tane ünsüz harf yanyana bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe olmayıp, dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.
         ÖRNEK: Plan, Klan, Tren, Spor, Trafik, Krem, Krema, Kral, Traktör, Transit... gibi

6 .   Türkçe sözcüklerin içerisinde " j " harfi bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe olmayıp, dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerdir.
       ÖRNEK: Baraj, Garaj, Blagaj, Jaluzi, Jandarma, Jöle, Jelatin, Bagaj, Jeton... gibi

7. Türkçe sözcüklerde, " b " harfinden önce " n " harfi gelmez. ( İstanbul, Safranbolu gibi bazı sözcükler hariç ) " n " harfinin yerine " m " harfi gelir.
ÖRNEK: Perşembe, Kambur, Tambur, Çarşamba, Pembe, Ambar, Sümbül, Zambak, Cambul ( cumbul ), Cumba, Zemberek, Cumburlop, Çember, Cumburtu, Cumbalak