DERSSSSMARRRRKET

GERİ

İLERİ

                                                            İSİM 

       Canlı ve cansız varlıkları, duygu, düşünceleri ve kavramları anlatmak için kullanılan sözcüklere İSİM denir.

        ÖRNEK: Köpek, taş, sıra, masa, tanrı, rüya, saygı...

       İsimler, anlamları yönünden üç kısımda incelenir.

I .    VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER: 1) Özel İsimler
                                                                                                  2) Cins İsimler

1)    Özel İsimler: Dünya'da tek olan varlıklara verilen isimlerdir.

        ÖRNEK: Lefkoşa, Kıbrıs, Pamuk, Ali, Karabaş, Akdeniz...

        Özel İsimlerin Yazımı:

       Özel isimlerin ilk harfi, cümlenin her yerinde büyük harfle yazılır.

       Özel isimlere eklenen yapım ekleri ile "-ler, -lar " ( genellikle " -li, -siz, -ci, -gil, -cik, -ler " ) ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.

        ÖRNEK: Lefkoşalı, Ahmetsiz, Beşiktaşçı, Ayşegil, Ayşecik, Havvalar...

       Süreksiz sert sessiz ( p, ç, t, k ) harflerle biten özel isimler, sesli harf veya sesli harf ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşama kuralı uygulanmaz. Ancak, bu durumdaki isimler okunurken, söylenirken yumuşama kuralı uygulanır.

       ÖRNEK: Yazılışı                            Okunuşu
                       
                        Sevtap'ın                        Sevtabın
                        Sertaç'a                          Sertaca
                        Serhat'ı                           Serhadın
                        Yeşilırmak'a                   Yeşilırmağa
                        

       Başlıca Özel İsimler:

a)    İnsanların isim ve soy isimleri:
       ÖRNEK: Müjgan Soykan, Ümit Özdemirağ... 

b)   Ülke ve ulus isimleri:
       ÖRNEK: İngiltere, Almanya, Fransa...
                        İngiliz,Alman, Fransız...

c)   Hayvanlara verdiğimiz isimler:
       ÖRNEK:Pamuk, Tekir, Karabaş, Lasi...

ç)   Gazete, dergi, kitap, isimleri:
       ÖRNEK:Kıbrıs, Avrupa, Cumhuriyet, Bilim Çocuk, Kırmızı Başlıklı Kız...

d)   Dağ, deniz, dere, tepe, ova, boğaz, köfez, burun vs. coğrafi isimler:
       ÖRNEK: Beşparmak Dağları, Kanlı Dere, Selvili Tepe, Girne Boğazı, Mağusa Körfezi, Kedi Burnu...

e)    Kurum, dernek, okul, banka, sendika, işletme vs. kuruluş işimleri:
       ÖRNEK: Türk Hava Kurumu, Halk Sanatları Derneği, Necati Taşkın İlkokulu, Akdeniz Garanti Bankası, Kıbrıs Türk Öğretmenler Sendikası, Ömür Bakkaliyesi...

f)    Gök cisimleri isimleri:
       ÖRNEK:Ay, Güneş, Dünya, Venüs, Merkür, Samanyolu, Büyük Ayı ...  

g)   Dil ve din isimleri: 
       ÖRNEK: İngilizce, Türkçe, Fransızca...
       Hıristiyanlık, Müslümanlık, Protestanlık...

ğ)   Sokak, cadde, mahalle, meydan, köy, şehir isimleri: 
       ÖRNEK: Yasemin Sokak, Mehmet Akif Caddesi, Sarönü Meydanı, Kalavaç, Lefkoşa...

2)    Cins İsimler: Aynı cinsten varlıklara ad olarak verilen sözcüklerdir.

        ÖRNEK: Okul, masa, kalem, kedi, insan, orman, dağ, ev...

II.     VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER: 1) Somut isim ( Madde ismi )
                                                                                               2) Soyut isiml ( Mana ismi )

1 .   Somut isim: Var olduğunu, duyu organlarımızla anlayabildiğimiz varlıklara isim olarak verilen sözcüklerdir.
       ÖRNEK: Dağ, ses, koku, tuz, hava, beyin, ışık, bulut, rüzgar, duman

2 .   Soyut isim: Gerçekte varlığı olmayan; insanların akıl, düşünce, sezgi veya inanç yolu ile yarattıkları varlıklara isim olarak verilen sözcüklerdir. 
        Bu varlıkların varlığını, beş duyu organımızla anlayamayız.

        ÖRNEK: Rüya, mutluluk, akıl, yalnızlık, kin, özlem, intikam, güzellik, tanrı, şeytan, melek, korku, süphe, keder, tasa, üzüntü, dostluk...

III.   VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER: 1) Tekil isimler
                                                                                             2) Çoğul isimler
                                                                                             3) Topluluk ismi 

1 .   Tekil isimler: Aynı cinsten olan varlıklardan bir tanesini anlatmada kullandığımız isimlerdir.
        ÖRNEK: Araba, okul, ev, kalem, taş, dergi...

2.    Çoğul isimler: Aynı cisten olan varlıklardan birden fazlasını anlatmada kullandığımız isimlerdir. Bu isimler "-ler, -lar " eklerinden bir tanesini, BÜUK'na uygun olarak alırlar.
        ÖRNEK: Arabalar, taşlar, evler, kalemler,dergiler...

        NOT: Çoğul ekleri, eklendiği sözcüğü çoğul yapmala kalmaz. Ona başka anlamlar da katar. Bu anlamlar şunlardır:

        a) Abartma anlamı: Çocuk ateşler içinde yanıyordu.

        b) Teklik anlamı: İkisi de okulun kapısında annelerini bekliyorlardı.

        c) Aşağı - yukarı anlamı: Sizi arayan 10 yaşlarında bir çocuktu.

        ç) Aile anlamı: Akşama Fatmalar bize gelecek.

        d) Saygı anlamı: Öğretmen Hanımlar, içeride oturuyorlar.

        e) Benzerlik anlamı: Mustafa Kemaller  tükenmez.  

3 .   Topluluk ismi: Tekil oldukları halde bir topluluğu anlatan isimlerdir.
        ÖRNEK: Düzine, aile, orman, bölük, takım, ekip, sürü, ordu, ulus, küme, meçlis...
        
       NOT: Topluluk isimleri çoğul olarak da kullanılır. 
        ÖRNEK: Aileler, ordular, ormanlar, sürüler...

       İsimler yapılarına göre üç kısımda incelenir: 1) Basit yapılı isimler
                                                                                 2) Türemiş yapılı isimler
                                                                                 3) Bileşik yapılı isimler

1 .   Basit yapılı isimler: Yapım eki almamış, başka bir isimle birleşmemiş kök durumundaki isimlere basit yapılı isimler denir.
       ÖRNEK: Defter, kalem, kürek, balta...

       NOT: Kök durumundaki isimler çekim eki alırlarsa yine basit yapılı isim olarak kabul edilirler.
       ÖRNEK: Defterler, kalemler, kürekte, baltayı... 

2 .   Türemiş yapılı isimler: Yapım eki alarak yeni bir anlam kazanan İsimlere türemiş isimler denir.
        ÖRNEK: Demirli        »»»   kökü ( demir )
                         Sabunluk     »»»   kökü  ( sabun )
                         Sucu            »»»   kökü  ( su )
                         Türkçe         »»»   kökü  ( Türk )
                         Yurttaş         »»»   kökü  ( yurt )
                         Vatandaş    »»»   kökü  ( vatan )
                         Balcı            »»»   kökü  ( bal )

3 .   Bileşik yapılı isimler: Birden fazla sözcüğün, kendi anlamlarının bir kısmını veya tümünü yitirerek birleşip, kaynaşıp, kalıplaşmaları ile oluşan yeni anlamlı isimlere bileşik yapılı isimler denir. Bileşik isimler bitişik yazılır.
       ÖRNEK: Anayasa, başöğretmen, havagazı, kabakulak, hanımeli...

       İsimlerin sonlarına getirilen  " -cik, -cık, -ceğiz, -cağız, -cek, -cak, -ciğim " ekleri onların anlamlarına sevgi, acıma, küçültme, azımsama ve alay gibi anlamlar katar.
       
       ÖRNEK: anneciğim            »»»»»»  sevgi
                        kuşcuk                  »»»»»»  küçültme
                        çocukcağız           »»»»»»  acıma
                        yavrucak               »»»»»»  acıma
                        bir milyon liracık   »»»»»»  azımsama
                        ressamcık             »»»»»»  alay

       NOT: Bazı sözcükler "-cik " ekini aldıklarında küçültme ismi olarak kabul edilmezler. Bu sözcüklerde bulunan "-cik" eki sözcüğün anlamında küçültme yapmaz.

       ÖRNEK: Bademcik, Gelincik, Arpacık...

       İsimler, cümle içindeki görevlerine göre yalın ( eksiz ) veya " -i, -e, -de, -den " çekim eklerinden birini alarak bulunurlar. İsimlerin girdiği bu biçimlere ismin halleri denir.
       İsmin beş hali vardır.

1 .   İsmin yalın hali: 
       İsmin hal eki almamış biçimidir.
       ÖRNEK: taş, sene, kitap, ağaç, dert, renk, tarak, Ahmet...

2.    İsmin -e hali:
       İsmin sonuna " -e "  veya " -a "  eklerinden BÜUK'na uygun olarak getirilmiş biçimidir.
       ÖRNEK: Elmalara, okula, üzüme, taşa, seneye, kitaba, ağaca, derde, renge, tarağa, Ahmet'e, elmaya...

       NOT( 1 ) : Sesli harf ile biten cins isimler, " -e " hal ekini aldıklarında, isim ile hal eki arasına " y " kaynaştırma harfi girer.

       NOT ( 2 ) : " p, ç, t, k " harfleri ile biten cins isimler, " -e " hal ekini aldıklarında " Süreksiz sert ünsüzlerin yumuşaması " kuralı uygulanır. 

       NOT ( 3 ) : Özel isimlere eklenen " -e " hal eki kesme işareti ile ayrılır. " p, ç, t, k " harfleri ile biten özel ismler " -e " hal ekini aldıklarında yumuşama kuralı ( yazarken ) uygulanmaz.

3 .   İsmin -i hali: 
       İsmin sonuna " - i, -ı, -u, -ü " eklerinden uygun olanının getirilmiş biçimidir. 
       ÖRNEK: Elmaları, okulu, üzümü, taşı, seneyi, kitabı, ağacı, derdi, rengi, tarağı, Ahmet'i, elmayı...
       NOT( 1 ) : Sesli harf ile biten cins isimler, " -i " hal ekini aldıklarında, isim ile hal eki arasına " y " kaynaştırma harfi girer.
       NOT ( 2 ) : " p, ç, t, k " harfleri ile biten cins isimler, " -i " hal ekini aldıklarında " Süreksiz sert ünsüzlerin yumuşaması " kuralı uygulanır. 
       NOT ( 3 ) : Özel isimlere eklenen " -i " hal eki kesme işareti ile ayrılır. " p, ç, t, k " harfleri ile biten özel ismler " -i " hal ekini aldıklarında yumuşama kuralı ( yazarken ) uygulanmaz.

4 .   İsmin -de hali: 
       İsmin sonuna " -de " ekinin getirilmiş biçimidir. " -de " eki eklendiği ismin son hecesindeki sesli harf kalın ise " -da " şeklini alır. 
       ÖRNEK: Elmalarda, okulda, üzümde, taşta, senede, kitapta, ağaçta, dertte, renkte, tarakta, Ahmet'te, elmada...
       NOT: " p, ç, t, k, s, ş, h, f " harfleri ile biten isimler, " -de "  hal ekini aldıklarında              " yumuşak ünsüzlerin sertleşmesi " kuralı uygulanır.

5 .   İsmin -den hali: 
       İsmin sonuna " -den " ekinin getirilmiş biçimidir. " -den " eki eklendiği ismin son hecesindeki sesli harf kalın ise " -dan " şeklini alır. 

       ÖRNEK: Elmalardan, okuldan, üzümden, taştan, seneden, kitaptan, ağaçtan, dertten, renkten, taraktan, Ahmet'ten, elmadan...
       NOT: " p, ç, t, k, s, ş, h, f " harfleri ile biten isimler, " -den "  hal ekini aldıklarında "yumuşak ünsüzlerin sertleşmesi " kuralı uygulanır.