DERSSSSMARRRRKET

                                                      SIFATLAR

       Varlıkların durumlarını, renklerini, biçimlerini, sayılarını, sıralarını, yerlerini belirten sözcüklere sıfat denir.
       Sıfatlar, isimlerden önce gelir ve isimlerle birlikte kullanılırlar
      
       Bir sıfatla ismin oluşturduğu sözcük grubuna sıfat tamlaması denir.
      
       Sıfatlar görevleri bakımından iki ana kısma ayrılır:

I.     NİTELEME SIFATLARI:
       Varlıkların durumlarını, renklerini, şekillerini belirten sıfatlara niteleme sıfatı denir.

       ÖRNEK:
       Hasta adam      »»»» Durumunu belirtir.

       Kırmızı elma       »»»» Rengini belirtir.

       Yuvarlak masa  »»»» Şeklini belirtir.

       NOT: Cümle içerisinde, niteleme sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " nasıl " sorusunu sorarız.

II.    BELİRTME SIFATLAR:
       Varlıkları işaret ve soru yolu ile belirten, onların yerlerini, sayılarını bildiren sıfatlardır.

       Belirtme sıfatları dört çeşittir:

1.    İşaret sıfatı
2.    Soru sıfatı
3.    Sayı sıfatı
4.    Belgisiz sıfat

1.    İşaret sıfatı:
       Varlıkların yerini işaret ederek belirten " bu, şu, o " sözcüklerine işaret sıfatları denir.
       " bu, şu, o " sözcüklerine ek olarak " öteki, beriki " sözcükleri de işaret sıfatı olarak kullanılırlar.
       Ayrıca " -ki "  ve " -deki " ekleri ile türetilmiş olan sıfatlar da işaret sıfatı olarak kabul edilir. Buna sıfat yapan veya sıfat türeten "-ki " de denir.

       ÖRNEK:
       Bu kalem
       Şu pencere
       O araba
       Öteki çocuk
       Beriki bisiklet

       Dolaptaki elbise
       Beriki dağ
       Öteki kitap
       Yoldaki araba

       NOT: İşaret sıfatı olan " bu, şu, o, öteki, beriki " sözcükleri tekil ve yalın olarak kullanılırlar. Aksi halde sıfat olmazlar.   

2.    Soru sıfatı:
       Varlıkların yerlerini, durumlarını, sayılarını soru yolu ile belirten sıfatlardır.

       ÖRNEK:
       Nasıl çocuk
       Hangi okul
       Kaç para
       Kaçar elma
       Kaçta kaç pasta
       Kaçıncı çocuk
       Ne biçim böcek
       Ne tür bitki
       Ne çeşit meyve
       Ne kadar karpuz
       Neredeki ev

3.    Sayı sıfatı:
       Varlıkların sayılarını, sıralarını, eşit miktarlarını ve eş parçalarını belirten sıfatlardır.

       Sayı sıfatları dört çeşittir:

a)    Asıl sayı sıfatları
b)    Sıra sayı sıfatları
c)    Üleştirme sayı sıfatları
d)    Kesir sayı sıfatları

a)    Asıl sayı sıfatları:
       Varlıkların sayılarını tam sayılarla ( 1, 2, 3, 4... ) belirten sıfatlardır.

       ÖRNEK:
       Bir araba
       İki elma
       Üç silgi
       Yirmi kilometre
       Beş düzine yumurta
       On sayfa

       NOT: Asıl sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaç, ne kadar " sorularından birini sorarız.

b)   Sıra sayı sıfatları:
       Varlıkların sıralarını belirten sıfatlardır.
       Asıl sayı sıfatlarına " -inci " eki getirilerek yapılır.
      
       ÖRNEK:
       Birinci araba
       Onuncu ev
       Yirminci kilometre
       Yirmi birinci yüzyıl

       NOT: Sıra sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaçıncı " sorusunu sorarız.

c)    Üleştirme sayı sıfatı:
       Varlıkların eşit sayılarda pay edildiğini, üleştirildiğini gösteren sıfatlardır. 
       Asıl sayı sıfatlarına " -er, -ar " eklerinden biri getirilerek yapılır.

       ÖRNEK:
       Sekizer kalem
       Dokuzar silgi
       Altışar elma
        İkişer kavun    

       NOT:Sesli harf ile biten sayılarda, sayı ile " -er,  -ar " ekleri arasına " ş " kaynaştırma harfi girer.
                 Üleştirme sayı sıfatı olan sözcüğü bulmak için isme " kaçar " sorusunu sorarız.

d)   Kesir sayı sıfatı:
       Varlıkların eş parçalarını belirten sıfatlardır.
       Kesir sayı sıfatları bir varlığın kaç eş parçaya ayrıldığını ve bu eş parçalardan kaç tanesinin belirtilmek istendiğini anlatır.
       Cümle içerisindeki isme " kaçta kaç" sorusu sorularak bulunur.

       ÖRNEK:  
       Sekizde bir karpuz.

         Onda üç elma

         Yüzde yetmiş faiz

         Dörtte bir pasta

e)    Topluluk sayı sıfatı:
        Topluluk anlamı taşıyan sıfatlardır.

        ÖRNEK:  
        İkiz çocuk

         Üçüz bebek

4.     Belgisiz sıfat:

        Varlıklatrı tam olarak değil de aşağı yukarı, yaklaşık olarak, şöyle böyle belirten sıfatlardır.

        ÖRNEK:
        Biraz süt
         Birkaç çocuk
         Birçok insan
         Birtakım kuşlar
         Her anne
         Başka gün
         Herhangi bir konu
         Hiç bir zaman
         Beş on defter
         Üç beş ay
         Bütün yıl
         Bir gün

        NOT: " Bir " sözcüğü:

        a) "Bir tane" anlamında kullanılmışsa asıl sayı sıfatıdır.

        b) "Herhangi bir" anlamında kullanılmışsa belgisiz sıfattır.

        ÖRNEK:  
        Manavdan bir karpuz aldım.
                             A.sayı sıfatı      

         Bir gün size geleceğim.
         Belgisiz sıfat

            Bir yaz akşamı güneş erken batmıştı...
           Belgisiz sıfat

SIFATLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER

I.      ÜNVAN (SAN ) SIFATLARI:

        İnsanların rütbe, görev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına göre isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte söylenen saygı veya tanıtma sözcüklerine ÜNVAN SIFATI denir. 

        Ünvan sıfatları, isimlerden önce gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden önce hem de isimden sonra gelebilirler. Kısaca ünvan sıfatları isimlerle birlikte üç şekilde kullanılır:

1.     İsimden önce: 
        ÖRNEK: Doktor Mehmet, Yüzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet... 

2.     İsimden sonra:
        ÖRNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yüzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı...

3.     Hem isimden önce; hem de isimden sonra:
        ÖRNEK: Öğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta...

        NOT: Ünvan sıfatları, özel isimler gibi büyük harfle yazılmaya başlanır.

II.     YAPISINA GÖRE SIFATLAR:
        Sıfatlar yapılarına göre üç kısma ayrılır:

1.     Basit sıfatlar:
        Yapım eki almamış, başka bir sözcükle birleşmemiş kök halinde bulunan sıfatlardır.

        ÖRNEK:
        Kırık masa
        Üç elma
        Bu çocuk
        O adam

2.     Türemiş sıfatlar:
        Yapım eki alarak, isim ve fiilden türeyen sıfatlardır.

        ÖRNEK:
        Elmalı pasta ( İsimden türemiş ) " -lı " yapım eki

        Şekersiz çay ( İsimden türemiş ) " -siz " yapım eki

        Dalgın çocuk ( Fiilden türemiş ) " -gın " yapım eki

        Uyuyan köpek ( Fiilden türemiş ) " -an " yapım eki, " y " kaynaştırma harfi

3.     Bileşik sıfatlar:
        Birden fazla sözcüğün kaynaşıp birleşmesinden oluşan sıfatlardır.

        ÖRNEK:
        Vurdumduymaz çocuk

        Birkaç ev

        Sıcakkanlı insanlar

        Açıkgöz kadın

        Cingöz Ahmet

III.     SIFATLARDA PEKİŞTİRME:
         Sıfatların anlamlarının küvvetlendirilmesine, güçlendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir.
         Sıfatlarda pekiştirme dört şekilde yapılır:

        a) " m, p, r, s " ünsüzleri ile:
        Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden
        uygun olanı eklenir. Meydana gelen ön ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır.

        ÖRNEK:
        
        Beyaz önlük >>>>> Be + m + beyaz önlük   >>>>> Tertemiz çocuk
        Sıfat    İsim                 ¯¯^{Ön ek}¯¯    ^{Niteleme sıfatı}

        Kırmızı elma >>>>> Kı + p + kırmız elma  >>>>>  Kıpkırmızı elma
         Sıafat    isim              ¯¯^{Ön ek}¯¯  ^{Niteleme sıfatı}
                                        

        Temiz  çocuk >>>>> Te + r + temiz çocuk  >>>>> Tertemiz çocuk
         Sıafat    isim              ¯¯^{Ön ek}¯¯  ^{Niteleme sıfatı}

         Doğru yol  >>>>> Dosdoğru yol

         b) İkileme ( tekrarlama ) yolu ile:
         Niteleme sıfatı olan sözcüğün iki defa arka arkaya söylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir.

        ÖRNEK:
        Beyaz dişler    >>>>>  Beyaz beyaz dişler
        Sıcak çörekler >>>>> Sıcak sıcak çörekler
        Sarı kumlar      >>>>>  Sarı sarı kumlar
        Uzun yollar       >>>>>  Uzun uzun yollar
        Taze yumurta   >>>>>  Taze taze yumurtar

        c) Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekileri katılarak yapılan pekiştirme:
        
        ÖRNEK:
        
        Beyaz   dişler    >>>>>  Beyaz beyaz dişler >>>>> beyaz mı beyaz dişler
        ^{Niteleme Sıfatı                             Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme               Soro eki, sıfatlarda pekiştirme}

        Sarı sarı kumlar         >>>>> Sarı mı sarı kumlar
        Sıcak sıcak çörekler  >>>>> Sıcak mı sıcak çörekler 
        Sarı sarı kumlar         >>>>> Sarı mı sarı kumlar
        Uzun uzun yollar         >>>>> Uzun mu uzun yollar

        

IV.    SIFATLARDA KÜÇÜLTME:
        Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen "-ce, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak " ekleri onların anlamlarında 
küçültme, daraltma veya kısma yapar. 
        Bu ekleri alan sıfatlara, küçültme sıfatları denir.

       ÖRNEK: 
       Güzel araba    >>>>> güzelce araba

       Yeşil elma       >>>>> yeşilimsi elma

       Mavi çanta      >>>>> mavimsi çanta

       Kısa pantolon  >>>>> kısacık pantolon

       Küçük masa    >>>>> küçücük masa

       Mavi çanta      >>>>> mavimtırak çanta

       Sarı elma        >>>>> sarımtırak elma